Kaas en de evolutietheorie.
hardback uitgave 2011
Ook van Bas Haring:
Het aquarium van Walter Huijsmans.
|
Bas Haring en de kern van de evolutie theorie
over oorzaken, gevolgen en bedoelingen
Een bespreking van 'Kaas en de evolutietheorie'
Gert Korthof
24 juni 2002 (update 14 apr 2009)
"Stel je voor dat er duizend jaar geleden een clubje uitzonderlijke beren leefde. De beren vonden seks niet zo belangrijk:
ze lagen een beetje in het gras te relaxen en vonden het allemaal wel best (in tegenstelling tot hun overige soortgenoten).
Tegenwoordig bestaan die uitzonderlijke beren niet meer: zij hebben zich immers niet voortgeplant en de anderen wel.
Vind je het gek dat de wereld stikt van de geile beren?" uit: 'Kaas & De Evolutietheorie' (1) .
|
Dit plaatje symboliseert als geen ander de kern van de evolutietheorie. Kort samengevat is de kern van de evolutie het idee dat
organismen en hun eigenschappen niet bestaan omdat ze een bedoeling hebben, maar omdat ze zich voortgeplant hebben. Dingen die door mensen gemaakt zijn, zoals horloges, tarwevelden, geld, paperclips, stoplichten, zomertijd, belastingformulieren, prikkeldraad en ambachtelijk bier hebben een bedoeling. Dat geldt niet voor 'dingen' in de natuur. Gifslangen, honingbijen, AIDS-virus, malaria-muggen, hallucinogene paddestoelen, geneeskrachtige kruiden en regenbogen hebben net zo min een bedoeling als het bestaan van de mens of het bestaan van het heelal. Dat wil zeggen: een bedoeling is niet wetenschappelijk vast te stellen. Het is geen wetenschappelijke vraag en er is geen wetenschappelijk antwoord. Te vragen naar de bedoeling van het bestaan van mensen, dieren en planten is alsof ze gemaakt zijn voor iets. Ze zijn nergens voor gemaakt volgens de evolutie theorie. Evolutie is een natuurlijk proces, net zoals de zwaartekracht. Bij het vallen van een steen vraag ik me ook niet af wat de bedoeling is! Daarom moet je ook niet vragen wat de bedoeling is van het evolutieproces. Maar nog steeds vind ik planten, dieren en regenbogen bewonderenswaardig! Bas Haring geeft heel kernachtig aan, dat er geen bedoeling is. Eigenschappen van organismes moeten verklaard worden doordat die eigenschappen geholpen hebben die organismen in leven te houden en zich voort te planten. Natuurlijk hebben mensen bedoelingen. Maar die bedoelingen zitten in je hoofd en niet in de natuur.
Beren die in het gras liggen te luieren (zie plaatje) en homofielen (2) hebben één ding gemeen: ze planten zich niet voort. Bas Haring merkt de overeenkomst niet op, maar geeft wel een kernachtige verklaring: "Het is niet de bedoeling dat het overgrote deel van de dieren en mensen heteroseksueel is; het is een gevolg". Duidelijker kunnen we het niet maken.
"De zin van het bestaan is de instandhouding van de soort"
... zei de vroedvrouw. |
Maar hoe zit het dan met hart, longen, ogen en hersenen? Die hebben toch een functie? Is dat niet een soort 'bedoeling'? Het hart dient ervoor om bloed door het lichaam te pompen, de longen dienen ervoor om zuurstof uit de lucht op te nemen, etc. Organen hebben een functie, maar geen bedoeling, omdat er niemand is die organen gemaakt heeft. Er is niemand die iets bedoeld heeft. Zonder het hart zou dat organisme niet bestaan, maar wat is de bedoeling van dat bestaan? Deze vraag valt buiten de evolutie theorie. De evolutie theorie kan deze vraag niet beantwoorden. We moeten dus onderscheid maken tussen onderdelen van een organism en het organism zelf. Een beroemd evolutiebioloog heeft het zo gezegd: het is even zinloos om te vragen waar een olifant voor dient als waar een electron voor dient, (3). Verbazingwekkend genoeg heeft de filosoof Kant (1724 - 1804) hier al zeer interessante dingen over gezegd (8). In de evolutie theorie hebben organismen geen bedoeling: ze bestaan omdat ze zich voortgeplant hebben. Wat is voor zebra's de zin van het bestaan als ze alleen maar bestaan om door leeuwen opgegeten te worden? Achteraf gezien, hebben we de evolutie theorie niet nodig om te bedenken dat dit soort vragen en antwoorden onwetenschappelijk zijn. We kunnen ze niet oplossen met een experiment. Vragen en antwoorden die voor Darwin's tijd zinvol waren, zijn het nu niet meer.
Het is erg belangrijk dat Bas Haring laat zien dat evolutie ogenschijnlijk ontworpen dingen kan verklaren.
Hart, longen en hersenen lijken ontworpen te zijn. Doordat ze ontworpen lijken te zijn, lijken ze ook een bedoeling te hebben. Dat te ontzenuwen is een van de grote omwentelingen die Darwin in het denken van de mens heeft teweeg gebracht.
|
Bedoeling of gevolg?
Kennelijk heeft nog niet iedereen die revolutionaire omwenteling in het denken meegemaakt. Sommige mensen hebben de neiging om te geloven dat alles in de natuur, zelfs natuurrampen, ziekte, en de dood een bedoeling hebben (4). Oeroude wijsheden zoals "Niets is aan het toeval over gelaten", "Alles heeft een bedoeling", "God heeft het zo gewild" worden dan geciteerd. Een relatief onschuldige, maar dwaze wijsheid is bijvoorbeeld "Met smart zult gij kinderen baren". Men beweerde dat het een straf was voor de vrouw. Die pijn had een bedoeling.
Vroeger had men niet de huidige wetenschappelijke begrippen en theorieën en kon men haast niet anders denken. Tegenwoordig weten we dat pijn bij de geboorte geen bedoeling heeft, maar een gevolg is van de menselijke anatomie. En die anatomie is weer het gevolg van een evolutionaire ontwikkeling. Maar deze wijsheden kunnen ook bijzondere vervelende gevolgen hebben. Als alles een bedoeling heeft, dan kun je bijvoorbeeld niet ontkomen aan de conclusie dat de geboorte van een siamese tweeling ook een bedoeling moet hebben. In het nieuwe wetenschappelijke wereldbeeld ontstaan siamese tweelingen als gevolg van een foutje tijdens de embryonale ontwikkeling. Mutatie's zijn de bron van variatie in de natuur. Variatie is de basis voor natuurlijke selectie. Wetenschappelijk gezien zijn vragen als "Waartoe zijn wij hier op aarde?" of "Wat is de bedoeling van mutaties?" niet te beantwoorden, omdat we geen experiment kunnen doen om daar achter te komen. Mutaties hebben gevolgen. Zonder mutaties zouden wij er niet geweest zijn.
De keuze voor het denken in termen van bedoeling of gevolg heeft diepgaande consequenties.
Als men denkt dat ziekte een bedoeling heeft, moet men ziekte dan nog wel bestrijden? En als het wel de bedoeling is ziekte te bestrijden, moeten we dan vaccineren tegen infectieziektes zoals polio? Moeten we dan voor de geboorte vast stellen of een foetus het Down syndroom heeft? Moeten we de foetus in dat geval aborteren of is dat 'niet de bedoeling'? Zo nee, wat is 'de bedoeling' van een mongooltje? enz, enz, enz. Zoals gezegd zijn alle vragen naar de 'bedoeling' van natuurverschijnselen niet wetenschappelijk te beantwoorden. Daardoor komen we in intellectueel drijfzand terecht als we vragen naar bedoelingen. Als je er eenmaal middinin zit kom je er niet meer uit en zak je steeds verder de diepte in. Je komt er niet meer uit zonder hulp van buitenaf (6).
|
Moraal: iets is goed wanneer het werkt?
Het boek van Bas Haring is een aanrader. Er is één hoofstuk minder goed geslaagd en dat is het hoofdstuk over de moraal. Zijn definitie van 'goed' is mislukt. "Iets is goed wanneer het werkt" is zijn definitie van goed. Wat is een goede auto vraagt Bas Haring de lezer. Een rijdende auto zegt hij. Wat is een goede pen? Een pen die schrijft, schrijft hij.
Passen we nu zijn definitie op de volgende vragen toe:
- Wat is goede gifslang? Als het gif werkt dan is het een goede gifslang volgens de definitie van Bas Haring
- Is het goed wat een koekoek doet? (eieren leggen in andermans nest en zelf niet broeden en jongen verzorgen). Kennelijk werkt het, dus is het goed.
- Is het goed wat al die parasieten en ziekteverwekkers in de natuur doen? Parasitisme werkt. Ziekteverwekkers bestaan al miljoenen jaren. Het werkt, dus is het goed.
- Wat is een goed pistool? Een pistool dat schiet.
- Wat is een goede bom / landmijn? Een bom/landmijn die ontploft.
- Is het goed om iemand met een pistool dood te schieten? Het werkt (vooral als de ander ongewapend is)
- Is het goed om een gebouw, vliegtuig of auto op te blazen met een bom? Het werkt
- Is het goed voedsel te stelen als je daarmee je eigen leven redt? Het werkt. Als er te weinig voedsel is, zal de voedseldief overleven en de eerlijke persoon sterft
- Is slavernij of de onderdukking van de vrouw goed? Het heeft duizenden jaren gewerkt
- Is oorlog goed? Vredelievende volkeren zijn uitgeroeid door de oorlogzuchtige volkeren. Het heeft duizenden jaren zo gewerkt
- Is verkrachting goed? Als het nakomelingen oplevert, dan zou dat gedrag blijven voortbestaan. Dus in die zin 'werkt het'
Hetzelfde zou gelden voor buitenechtelijke seks. Het werkt evolutionair gezien als het nakomelingen oplevert
- Is homosexualiteit goed? Als het géén nakomelingen oplevert dan werkt het evolutionair gezien niet en zou het niet goed zijn
Het is duidelijk dat de definitie "Als het werkt, dan is het goed" een vergissing is. Je kunt immers nog steeds vragen 'is het moreel goed om een pistool te gebruiken?', 'is het moreel goed om voedsel te stelen?' en daarom heeft Bas géén definitie van 'goed en kwaad' gegeven. Met rampzalige gevolgen. 'Werkt het?' Ja, maar is het moreel goed? blijft de vraag.
| werkt het? | moreel goed | moreel slecht | moreel neutraal |
| ja | medicijn dat werkt | bom die ontploft | pen die schrijft |
| nee | zelfopoffering | niet werkend vaccin | fiets met lekke band |
Alleen mensen stellen de vraag naar goed en kwaad en mensen moeten die vraag ook beantwoorden. We kunnen vragen stellen aan de natuur, maar of het goed is krijg je niet te horen. Natuurlijk hebben dieren een moraal: vogels broeden en voeren hun jongen. Dat is onbaatzuchtig. Dat is hard werken. Worden ze er zelf beter van? Maar de koekoek heeft een andere moraal. Die laat andere vogels ervoor opdraaien. Je krijgt dus tegenstrijdige antwoorden als je aan de natuur vraagt wat goed is. Dus de vraag 'werkt het?' is geen goede vraag.
Beter is misschien: 'voor wie werkt het?' Er zijn altijd partijen met tegengestelde belangen. Wat een voordeel is voor de een, is een nadeel voor de ander.
Afgezien van deze ene fout geeft het boek van Bas Haring een leesbare, kernachtige en juiste beschrijving van de evolutietheorie.
Bas Haring wil niet dood
De twee belangrijkste factoren in de evolutie theorie zijn:
- survival: alle dieren willen overleven ('ik wil niet dood!').
- voortplanting: nakomelingen op de wereld zetten ('Ik wil kinderen!')
Beide factoren zijn nodig voor evolutie. Als je te vroeg dood gaat (zelfmoord pleegt, je laat doodschieten, of teveel risico's neemt), dan kun je je niet voortplanten. De wil niet dood te willen is zo sterk dat je met een geladen pistool alles van iemand gedaan kan krijgen. Als je moet kiezen tussen het spreekwoordelijk 'je geld of je leven', dan kiezen de meesten hun geld af te staan in plaats van hun leven. Bankovervallers en kidnappers maken hier handig gebruik van.
Als je alleen maar in leven blijft, zelfs als je honderd jaar wordt, maar je hebt je niet voortgeplant, dan ben je in evolutionair opzicht dood. Je moet je voortplanten, vóórdat je dood gaat.
(naar aanleiding van de TV serie) [update 12 Maart 2004]
|
Bas Haring wil geen kinderen
Interview in de Volkskrant:
Bas: Ik wil geen kinderen, dat is een van de weinige dingen die ik zeker denk te weten.
Volkskrant: Toch vreemd, een evolutie deskundige (5) die geen kinderen wil.
Bas: Dat kan heel goed , het is een misverstand dat er een biologische neiging tot het krijgen van kinderen zou bestaan. Mensen willen helemaal geen kinderen, mensen willen seks. Dat is volgens mij het enige biologische mechanisme.
Bas Haring heeft niet aangetoond dat sex het enige mechanisme is. De natuur zit niet zo simpel in elkaar. Behalve sex, vinden mensen (en dieren!) kinderen ook leuk. Het is instinctieve reactie, babies zijn hulpeloos; kleine kinderen zijn schattig. Als mensen uitsluitend in seks geinteresseerd waren, zouden er weinig babies overleven. Babies en kinderen moeten namelijk van eten voorzien worden. De meeste moeders kunnen het niet nalaten hun eigen baby te verzorgen, te voeden, etc. Waarom zouden mensen (of dieren) gemotiveerd zijn om tijd en energie in het in leven houden van hun eigen kinderen te stoppen? De uiteindelijke oorzaak van gevoelens ten aanzien van kinderen is dat het evolutionair voordelig is voor de overlevingskansen
van hun kinderen. Wij zijn de nakomelingen van mensen die sex en kinderen leuk vonden. Wij hebben het leuk vinden van sex en kinderen van hun geërfd. Mensen die sex en kinderen niet leuk vonden, hebben geen nakomelingen nagelaten. [13 aug 2004]
Bas Haring heeft een gezin met eendjes
Waarom is een gezin met kinderen 'normaal' en een gezin met eendjes niet? Een gezin met kinderen zorgt weer voor een nieuw gezin met kinderen en een gezin met eendjes niet. Waar komen gezinnen met eendjes vandaan? Uit 'normale' gezinnen! Dus: sommige 'normale' gezinnen produceren een gezin met eendjes. De eendjes-gezinnen sterven uit. Tot zover klopt alles. Alleen Bas vergeet dat er ook gezinnen kunnen zijn die zowel kinderen als eendjes hebben. En als dat leuk was dan willen die kinderen later ook gezinnen met kinderen én eendjes. En die gezinnen sterven dus niet uit. Het is dus niet òf-òf, maar èn-èn.
Ik heb nog een tweede aanvulling: gezinnen met eendjes zullen uitsterven, tenzij er een culturele overdracht is. Dus kinderen die bij Bas op bezoek komen, die willen ook eendjes omdat het zo leuk is. Zo kan het houden van eendjes zich verspreiden door de bevolking zonder dat het van generatie op generatie overgedragen moet worden. Het hoeft dus niet via de erfelijke weg te gaan. Denk aan de TV serie Lassie: iedereen wilde toen een 'Lassie' hond. Maar misschien zijn gezinnen met eendjes zeldzaam omdat niet iedereen op het platteland woont! Op een flat gaat het zo lastig!
[TV programma Ben ik wel helemaal normaal? 2 Okt 2006]
|
Noten
- Bas Haring (2002) Kaas & De Evolutietheorie, p. 94. Houtekiet, Antwerpen. 4e druk. Nu ook in het Duits: "Warum is der Eisbar weiss?" (uitgeverij Campus).
- zie verder: To reproduce or not to reproduce, that is the question, review van Bruce Bagemihl "Biological Exuberance. Animal Homosexuality and Natural Diversity".
- Dit voorbeeld is van John Maynard Smith(1986) The Problems of Biology, p.3.
- Zie bijvoorbeeld de Conclusions van de review van Richard Swinburne's boek op deze site.
- Bas is geen biolooog en (dus) geen 'evolutiedeskundige' (evolutiebioloog).
- Een treurig voorbeeld van de gevolgen van het idee dat alles een bedoeling heeft, is de gedachte dat koeien, varkens, en kippen alleen maar bestaan om opgegeten te worden door de mens. Nog erger: het idee dat de hele wereld, met alles er op en er aan, ten behoeve van de mens is geschapen. Dat is het toppunt van egoisme.
- De aanleiding voor de vraag 'hoe is schoonheid te verklaren?' is op deze pagina te vinden.
- Marinus de Baar (2008) "Hij maakte onderscheid tussen drie soorten doelgerichtheid. Je kunt doelgerichtheid onderkennen
in de samenhang van delen binnen organismen - tussen het wortelgestel en de bladeren van een plant, om maar wat te noemen.
Een tweede vorm van doelgerichtheid is denkbaar tussen organismen onderling: bijvoorbeeld het gras dat de koe tot voedsel
dient, koeien die weer nuttig zijn voor mensen. De derde vorm van doelgerichtheid bestaat in de veronderstelling dat de
hele natuur een doel heeft, weloverwogen zo is geschapen." (Trouw, 6 dec 2008).
Literatuur & Links
- Website bij het boek Kaas en de evolutietheorie.
- Bas Haring (2003) "De ijzeren wil. Over bewustzijn, het brein en denkende machines", Houtekiet, Antwerpen.
Vragen op het gebied van kunstmatige intelligentie die mij al jaren bezig houden en nu op een puntige
en leerzame manier uitgelegd. Volgens Bas Haring kunnen computers intelligenter worden dan hun makers. Een voorbeeld is
het schaakprogramma dat de wereldkampioen heeft verslagen. Dat programma is niet door een wereldkampioen schaken geschreven.
Verder leuke paralellen tussen robotjes en dieren, en filosofische vragen die daar uit voortvloeien zoals kan een robot zien,
denken, voelen, willen, bang zijn voor de dood? Kan een robot de zin van het bestaan begrijpen? Kunnen wij het?
- Bas Haring (2007) 'Voor een echt succesvol leven. Een pleidooi voor het onsuccesvolle leven'.
- Bas Haring (2007) 'De Evolutietheorie. Een hoorcollege over de mechanismen van de evolutie' (Opname: 6 mei 2004) Home Academy.
 . |
Inhoud:
- De drie ingrediënten van de evolutietheorie
- Genen, soorten en het leven
- Over de domheid en de beperkingen van evolutie
- Evolutie en seks
- De culturele evolutie
- De betekenis van de evolutietheorie op onze kijk op de wereld
|
-
- De Nederlandse editie van National Geographic November 2004 heeft een zeer goed verhaal over het thema van deze site: Was Darwin Wrong?
- Sinds augustus 2006 heb ik een Nederlands blog over evolutie en levensbeschouwing: http://evolutie.blog.com
- Evolutie en filosofie: "De darwiniaanse revolutie" Cursus Filosofie Radboud Universiteit Nijmegen.
- Een kinderlijk idee: Laat zien dat kinderen intuitief in God geloven als de schepper van de natuur.
- Evolutie voor psychologen is een gratis cursus van de Open Universiteit.
- Interview Gert Korthof (evolutie.blog.com) 1 oktober 2007 op Rubenski blog.
- Sywert van Lienden werd atheist door het lezen van Kaas en de evolutietheorie van Bas Haring (Adieu God, 27 mrt 2016)
|
|
