Evolutie, biodiversiteit en Bas Haring

Gert Korthof
23 mei 2009   (update: 29 nov 2009) (4)

Bespreking van het boekje 'Het aquarium van Walter Huijsmans of waarom zouden we ons zorgen maken over de toekomst van de aarde?' (1) van Bas Haring, verschenen op 1 april 2009 in het kader van de maand van de filosofie.

Bas Haring is filosoof en hoogleraar aan de Universiteit van Leiden, waar hij de leerstoel 'publiek begrip van wetenschap' bekleedt. Zijn debuut was het boekje 'Kaas en de evolutietheorie' (7) waarin hij de essentie van de evolutietheorie op zo'n manier uitlegt dat zelfs kinderen het kunnen begrijpen. Er zijn niet veel biologen die dat kunnen en ook gedaan hebben. Later heeft hij nog een hoorcollege 'Evolutietheorie' gegeven (dat ook op cd is uitgekomen). Men kan Bas Haring regelmatig tegenkomen op symposia of in TV programma's om de evolutietheorie uit te leggen aan een breed publiek. Het laatste symposiumoptreden van Bas Haring (6) dat die ik bijwoonde, had als onderwerp veel voorkomende misverstanden over de evolutietheorie. Dat zijn nuttige zaken. Hij mag best de ambassadeur van de evolutietheorie in Nederland genoemd worden. Bas Haring is goed op de hoogte van de filosofische aspecten van de evolutietheorie. In het "Aquarium" doet hij echter vele uitspraken op het gebied van de biologie en specifiek evolutiebiologie. Op dat moment doet hij aan grensoverschrijding omdat hij geen bioloog is en al helemaal geen evolutiebioloog. Daarom is kritiek nodig.

Wat doet hij in het "Aquarium"? Hij stelt belangrijke vragen zoals: 'Doen wij de mensen van de toekomst kwaad als wij de natuur verpesten? Hoe erg is een toekomst zonder natuur? Waarom is het erg als we het regenwoud verpesten?' Daarbij past hij een methodische twijfel toe, dat wil zeggen systematische twijfel van alle gangbare antwoorden. Als filosoof accepteert hij uiteraard geen vanzelfsprekende antwoorden. Hij gaat erg ver in die methodische twijfel. Zó ver dat je soms niet meer weet of uitspraken zijn eigen mening zijn of dat hij alleen maar optreedt als advocaat van de duivel. Ik zal een voorbeeld geven:

"Ik kan me goed voorstellen dat we in een gevarieerde wereld willen leven. Met allemaal verschillende beesten en planten, in plaats van één soort beest en één soort plant. Maar waarom zouden we in een wereld willen leven met zowel de grote bonte specht als de middelste bonte specht, het vijfstippelig lieveheersbeestje en het zevenstippelig lieveheersbeestje, de akkerboterbloem en de bosboterbloem? Maar die spechten, lieveheersbeestjes en boterbloemen zijn nauwelijks van elkaar te onderscheiden, en bijdragen aan een gevarieerde wereld doen ze in mijn ogen nauwelijks" (p.92).

Biodiversiteit

Maar er is nog een belangrijk aspect van biodiversiteit, misschien nog fundamenteler, en dat is genetische diversiteit binnen een soort. Geen enkel individu is genetisch hetzelfde. Er bestaat grote genetische variatie in de natuur. In Darwins The Origin of Species komen drie hoofdstukken voor met 'variation' in de titel:

hoofdstuk 1: Variation under domestication
hoofdstuk 2: Variation under nature
hoofdstuk 5: Laws of variation

Het eerste hoofdstuk gaat dus over variatie in door de mens gedomesticeerde planten en dieren en het tweede hoofdstuk over variatie in de natuur. Hoofdstuk 5 gaat over de wetten van variatie. Bovendien publiceerde Darwin in 1868 het boek The Variation of Animals and Plants under Domestication. Alsof hij zijn lezers het nog eens extra wilde inpeperen hoe belangrijk variatie is (9).

Hiernaast: gemiddelde snavelgrootte verandert na selectie (Freeman, Herron p.90).
Onder: 8 verschillende Darwin vinken (aangepast). 1-7: Geospiza soorten, 8: Pinaroloxias. bron: 11.

Waarom is variatie belangrijk? Zonder variatie kan selectie niet bestaan. Natuurlijke selectie grijpt aan op de bestaande variatie. Als die variatie er niet is, kan er niets geselecteerd worden. Gebrek aan variatie in de natuur zou de doodsteek voor de evolutietheorie zijn. Variatie, erfelijkheid en natuurlijke selectie zijn de drie hoofdbestanddelen van de Darwinistische evolutietheorie. Geen wonder dat Darwin zoveel moeite deed variatie aan te tonen. Zonder die eindeloze hoeveelheid variatie zou Darwin de evolutietheorie niet bedacht en niet aannemelijk gemaakt kunnen hebben. Een wereldberoemd voorbeeld is soortvorming bij Darwinvinken (zie foto, 11). Zonder erfelijke variatie in snavelvorm zou selectie de snavelvorm in een populatie niet kunnen aanpassen en zouden er geen nieuwe soorten binnen de Darwinvinken ontstaan zijn. De geneticus Steve Jones drukt het zo uit: "zonder genetische diversiteit zou er geen genetica bestaan, geen evolutie, en waarschijnlijk überhaupt geen biologie" (8). De ecoloog Anthony Barnosky brengt het zo onder woorden: "zonder mutatie raak je door je voorraad genetische variatie heen, en komt evolutie tot stilstand" (10).

Mendel's kruisingsproeven

Gregor Mendel
Stel, het hoofd van het klooster waar Mendel werkte had gezegd: Gregor, je zit allemaal onkruid te kweken! Stop daarmee! Doe al die nutteloze varianten weg, verschillende bloemkleur, zaadvorm, zaadkleur, lengte van de stengel: wat een onzin! Vervang al dat onkruid door aardappels. Onze mensen moeten iets te eten hebben. Gelukkig is dat niet gebeurd. Want zonder variatie in bloemkleur, etc van Pisum sativum zou Mendel niet één kruisingsproef kunnen doen en nooit de Wetten van Mendel ontdekt hebben. Niemand zou de Mendelse erfelijkheidswetten ooit ontdekt hebben zonder genetische variatie. Iedereen kent tegenwoordig de Mendelse begrippen heterozygoot (Aa) en homozygoot (AA). Maar heeft U er wel eens bij stilgestaan dat er zonder mutatie alleen maar homozygoten (AA) zouden bestaan? De Deense geneticus Johannsen noemde een populatie van homozygoten een zuivere lijn. Je kunt eindeloos doorkweken met een zuivere lijn van bijvoorbeeld witte bloemen, en je zult uitsluitend witte bloemen krijgen in de nakomelingen. Het is nu ook te begrijpen dat de formule van Hardy-Weinberg ( p² AA + 2pq Aa + q² aa ) betekenisloos wordt als er geen heterozygoten (Aa) zijn. De Hardy-Weinberg formule is de basis van de populatiegenetica. Aangezien het neo-Darwinisme op Mendelse- en populatie-genetica is gebaseerd, stort het hele neo-Darwinisme in als er geen heterozygoten zijn. En omdat de moderne evolutiebiologie op het neo-Darwinisme is gebaseerd, valt de hele evolutietheorie in duigen als er geen genetische diversiteit zou zijn.

Een belangrijk voorbeeld van variatie bij de mens: als er in de verre voorouders van de mens geen variatie had bestaan in hersengrootte, dan hadden we onze huidige hersenen nooit gehad. En dan had U deze tekst niet zitten lezen. Nog steeds is de grootte van menselijke hersenen variabel. Het menselijk brein varieert van 1100 tot 1500 cc met een gemiddelde van 1350 cc.

Het belang van biodiversiteit voor de evolutietheorie is nog groter dan uit bovenstaande blijkt. De twee soorten variatie zijn gekoppeld. Het ontstaan van nieuwe soorten is afhankelijk van variatie binnen een soort. Hoe kunnen anders twee soorten ontstaan uit één enkele voorouder soort, als daarbinnen geen variatie bestaat en alle individuen identiek zouden zijn? (5).

Bas Haring weet dat variatie essentieel is voor Darwins theorie. In zijn hoorcollege 'Evolutietheorie' (3) noemt hij variatie, overerving, en pressie de kern van de evolutietheorie. Hij gebruikt het voorbeeld van variatie in de kleur van de vacht van de bruine beer om uit te leggen hoe de ijsbeer ontstond. Door natuurlijke selectie van steeds lichtere kleurvarianten evolueerde een bruine beer tot een witte ijsbeer. Die kleine variaties waren dus essentieel voor de evolutie van de ijsbeer. Daarom vind ik het zeer vreemd dat hij zich dat in zijn boekje 'Het aquarium' niet realiseert. Hij betwijfelt of het erg is als 95% van de biodiversiteit verdwijnt. Hij realiseert zich kennelijk niet dat biodiversiteit ook op diversiteit van individuen van één soort van toepassing is. Twijfelen aan het nut van biodiversiteit is twijfelen aan één van de drie hoofdbestanddelen van de evolutietheorie.

Conclusie

Noten

1. Bas Haring (2009) 'Het aquarium van Walter Huijsmans of waarom zouden we ons zorgen maken over de toekomst van de aarde?', Maand van de Filosofie. NB: ondertussen (2010) is Bas Haring van de site verdwenen.
2. E.O. Wilson (2001) The Diversity of Life, Glossary, p.377. Een populaire introductie is: John Spicer Biodiversity. A Beginner's Guide, OneWorld Publications ("how scientists and economists calculate the 'value' of biodiversity"). Voor een gezaghebbend boek over de waarde van biodiversiteit zie: Sustaining Life. How Human Health Depends on Biodiversity, Edited by Eric Chivian and Aaron Bernstein.
3. Bas Haring 'Evolutietheorie', Home Academy.
4. Dit artikel is een bewerking van een artikel dat op uitnodiging van de redactie van De Periodiek was geschreven en vervolgens niet gepubliceerd werd.
5. Nadat ik dit geschreven had, zag ik de aankondiging van het boek:
   Conner L. Mahoney (Editor), Douglas A. Springer (Editor) (2009) Genetic Diversity (www.novapublishers.com): "Research has found that genetic diversity and biodiversity are dependent upon each other, that diversity within a species is necessary to maintain diversity among species, and vice versa. Thus, genetic diversity plays a huge role in survival and adaptability of a species".
6. Darwinday: het symposium De Brave Aap, 8 feb 2009 Amsterdam.
7. Zie: mijn bespreking van 'Kaas en de evolutietheorie'.
8. "Why is there so much diversity? Without it there could be no genetics, no evolution, and -probably- no biology at all." Steve Jones "Why Is There So Much Genetic Diversity?" (Sex: after all, it's just a machine for generating diversity).
9. De beroemde geneticus William Bateson publiceerde in 1894 Materials for the study of variation. Legt ook al weer de nadruk op variatie. De beroemde evolutiebioloog Ernst Mayr (2001) heeft een hoofdstuk Variational Evolution in zijn boek What Evolution is en contrasteert variational evolution met essentialism.
10. Anthony Barnosky (2009) 'Heatstroke. Nature in an age of global warming': "An even bigger problem though, is that without mutation, you eventually run out of raw genetic variation, so evolution grinds to a stop." (p.178).
    Een ander voorbeeld van het belang van variatie binnen een soort: Daniel E. Schindler et al (2010) 'Population diversity and the portfolio effect in an exploited species' (Nature, 3 juni 2010): "The value of having a diversity of species within an ecosystem is well appreciated: species-rich communities are thought to produce more stable ecosystem services. But population diversity within a species is important too. Here, the effects of diversity in population and life history in a heavily exploited Alaskan salmon species are quantified. The results show that population diversity increases the resilience of this ecosystem, and hence the value of salmon fisheries."
11. Peter Grant & Rosemary Grant (2008) How and Why Species Mulitply. The Radiation of Darwin's Finches, Princeton University Press.

Literatuur & Links

• Inhoudsopgave van de audio cd Evolutietheorie:

  .	De drie ingrediënten van de evolutietheorie Genen, soorten en het leven Over de domheid en de beperkingen van evolutie Evolutie en seks De culturele evolutie De betekenis van de evolutietheorie op onze kijk op de wereld

  
  
• Voor een bespreking van het boek Het aquarium van Walter Huijsmans zie de volgende blogposts op evolutie.blog:

  Waarom zouden we ons zorgen maken over de toekomst van de aarde?, 8 april 2009 Waarom zouden we ons zorgen maken over de toekomst van de aarde? (2), 10 april 2009 Waarom menselijke gezondheid afhangt van biodiversiteit, 14 april 2009 Waarom zouden we ons zorgen maken over de toekomst van de aarde? (3), 20 april2009 Het verhaal dat verteld moet worden: aarde, evolutie, zuurstof, complex leven, 23 april 2009 Wat heeft biodiversiteit met evolutie te maken?, 6 mei 2009 Darwin en biodiversiteit, 11 mei 2009 Wat is het nut van de Middelste bonte specht?, 18 mei 2009 Interview met Bas Haring in Milieudefensie Magazine 24 juni 2009 Overwacht nut van biodiversiteit 7 juli 2009

  
  
• De Universiteit Leiden maakte reclame voor het 'Aquarium' boek (7 april 2009).
•  

  Milieudefensie Magazine mei 2009 had een interview met Bas Haring over zijn boek "Het Aquarium" (pdf). Het geeft een goed overzicht over zijn standpunten en bedoelingen. In deze blogpost geef ik de cruciale citaten.

• De website van Bas Haring bij het LIACS (Leiden Institute of Advanced Computer Science). Zie ook: http://www.basharing.com/
• Dit is het weblog van Bas Haring. Dit is de blogpost over Het Aquarium, waarin hij reageert op commentaren. Er zijn nog steeds 2 kommentaren van mij van 19 mei die nog op goedkeuring wachten!